Vane Ivanović

Vane Ivanović je posvetio veći deo svog života ideji jugoslovenskog jedinstva. Poznati sportista 1930-ih godina, uspešni brodovlasnik, jedan od osnivača Evropskog pokreta i generalni konzul Kneževine Monako u Londonu, sebe je pre svega video kao demokratu i Jugoslovena u egzilu, čiji su stavovi pripadali ‘mini-manjini’ (kako je često govorio), kako u Jugoslaviji tako i u emigraciji.

Rođen je u Osijeku, u današnjoj Hrvatskoj, od oca Hrvata i majke Srpkinje. Otac Rikard Ivanović je bio jedan od osnivača Narodne napredne stranke (NNS) i poslanik u Saboru. Majka Milica je bila rođena sestra Dušana Popovića, vodećeg srpskog političara u Hrvatsko-srpskoj koaliciji, čija članica je bila i NNS. Svetozar Pribićević, takođe vodeći Srbin u Koaliciji, je bio kum na venčanju Rikarda i Milice, a Ivan Lorković, vođa NNS i vodeći Hrvat u Koaliciji, je krstio Vaneta.

Nakon razvoda njegovih roditelja, Vane se [sa majkom, bratom i sestrom] preselio u London početkom 1920-ih, gde je drugi muž njegove majke, Božo Banac, živeo i vodio poslove; između ostalog, Banac je bio vlasnik Jugoslavenskog Lloyda, najveće jugoslovenske brodovlasničke kompanije. Rođeni Dubrovčanin i ubeđeni Jugosloven, Banac je 1914. godine [po izbijanju Prvog svetskog rata] stavio čitavu svoju trgovačku flotu pod zastavu Srbije. Tokom rata je pomogao osnivanje i rad Jugoslovenskog odbora, koji su činili izbegli hrvatski, slovenački i srpski političari i intelektualci sa sedištem [od 1915.] u Londonu.

S obzirom da je njegova porodica učestvovala u stvaranju prve jugoslovenske države, proglašene [u Beogradu] 1. decembra 1918, Vane Ivanović je bio živi dokaz da Jugoslavija nije bila veštačka tvorevina koju su stvorile Velike sile na Konferenciji mira u Parizu 1919-20, kako se danas ponekad tvrdi. Porodična istorija je očigledno igrala ulogu pri formiranju Ivanovićevog jugoslovenskog identiteta, dok su život i školovanje u Britaniji (Westminster School i studije ekonomije na Peterhouse College Univerziteta u Cambridge-u) nesumnjivo doprineli njegovom nepokolebljivom anglofilstvu.

Ivanović je bio član jugoslovenskog tima na Olimpijadi u Berlinu 1936. godine, kao trkač u disciplinama 110m i 400m s preponama. Tokom tridesetih godina bio je apsolutni jugoslovenski šampion u obe discipline. U trci 110m s preponama stigao je do polufinala u Berlinu, a u disciplini 400m s preponama držao je jugoslovenski rekord punih 17 godina, od 1936. do 1953. godine.

Kada je izbio Drugi svetski rat, Ivanović je, u ime svog ostarelog i bolesnog očuha, stavio Britaniji na raspolaganje 10 brodova, od ukupno 22 broda u vlasništvu Jugoslavenskog Lloyda. Banac i Ivanović su tako bili prvi brodovlasnici iz jedne od tada neutralnih zemalja koji su stali na stranu Saveznika. Kada su Nemačka, Italija i njihovi spoljni i unutrašnji saveznici okupirali Jugoslaviju [u aprilu 1941.], Ivanović je okupio ostale jugoslovenske brodovlasnike i osnovao Jugoslovenski pomorski odbor. Glavni cilj Odbora je bio da spreči da jugoslovenska pomorska flota koja se nalazila u neutralnim vodama padne u ruke neprijatelju.

U leto 1943. Ivanović pristupa Jugoslovenskoj sekciji britanske Političko-vojne službe (Political Warfare Executive – PWE), pošto su brodovi Jugoslavenskog Lloyda bili potopljeni ili zarobljeni. U svojim memoarima (LX: Memoirs of a Jugoslav, 1977 – srpsko-hrvatski, dopunjeni prevod izašao je devedesetih godina prošlog veka pod naslovom Drugo zvono), koji bi trebalo da budu obavezno štivo za svakog studenta istorije Jugoslavije, Ivanović je objasnio zašto se nije vratio u okupiranu zemlju da se pridruži Titovom ili Mihailovićevom pokretu otpora: ‘Nisam imao nameru da zaboravim na neprijatelja i da uzmem učešće u bratoubilačkom ratu između mojih zemljaka, posebno jer se nisam u potpunosti slagao ni sa jednom od dve strane.’

Ostatak rata je proveo između Londona, Barija i Kaira, a 1945. je demobilisan kao major Britanske vojske. Zbog dolaska komunističke partije na vlast u Jugoslaviji, Ivanović je postao politički emigrant u Britaniji. Igrom ironije, ta ista zemlja, kojoj je Ivanović pritekao u pomoć 1939. godine, kada je Tito bio generalni sekretar male i ilegalne Komunističke partije Jugoslavije i lojalan Moskvi, tada savezniku nacističke Nemačke, značajno je pomogla uspostavljanje režima koji je Ivanovića proglasio za ‘narodnog neprijatelja’.

Posle rata Ivanović je nastavio uspešnu karijeru brodovlasnika, uprkos tome što je veći deo njegovih brodova bio uništen ili nacionalizovan od strane novih jugoslovenskih vlasti. Bio je osnivač i prvi predsednik Udruženja slobodnih građana Jugoslavije, dobrotvornog društva koje je uglavnom sam finansirao, koje je pružalo finansijsku pomoć jugoslovenskim emigrantima [poput Slobodana Jovanovića, Miloša Crnjanskog i dr.]. Vane je nastavio da pomaže izbegle Jugoslovene sve do smrti – tokom 1990-ih finansirao je studije jednom broju studenata koji su napustili zemlju zbog rata.

Vane Ivanović je bio jedan od osnivača Žan Moneovog Evropskog pokreta, predvodeći Jugoslovensku sekciju Evropskog pokreta duže od tri decenije. 1967. godine je postavljen za generalnog konzula Kneževine Monako u Londonu. Autor je nekoliko radova o podvodnom ribolovu, od kojih je ‘Savremeno podvodno ribolovstvo’ (Modern Spearfishing, 1975), danas klasična studija.

Međutim, Ivanović će najverovatnije ostati upamćen među istoričarima po njegovoj ulozi u onom delu jugoslovenske emigracije koja se zalagala za demokratiju kao alternativu tadašnjem režimu u Titovoj Jugoslaviji. ‘Demokratsku alternativu’, osnovanu 1963. godine, činili su, pored Ivanovića, poznati političari međuratne Jugoslavije uključujući Božidara Vlajića iz Demokratske stranke, Ilije Jukića i Branka Pešelja iz Hrvatske seljačke stranke, [Mihe Kreka iz Slovenske ljudske stranke], kao i nekolicina mlađih, jugoslovenski orijentisanih emigranata poput Desimira Tošića i Adila Zulfikarpašića.

Ivanović je bio spiritus movens i jedan od ključnih članova grupe. Konačni nacrt Demokratske alternative je objavljen 1982. godine, i u njemu se upozorava da Jugoslavija može da opstane jedino kao demokratska zajednica suverenih nacija, a da bi svako drugo rešenje gotovo sigurno vodilo u građanski rat. Ivanović je živeo dovoljno dugo da bude svedok tragičnog ispunjenja ovih reči. Srećom, nije bio pri svesti poslednjih nekoliko nedelja svog života, pa nije znao za najnoviji zaplet jugoslovenske tragedije. U isto vreme je tužno, ali i simbolično, da je Ivanović umro u trenutku kada poslednji ostaci njegove nekadašnje zemlje bivaju uništavani u još jednom građanskom ratu i od strane bombi NATO-a.

Njegova poslednja želja je bila da svoju veliku privatnu biblioteku i kolekciju slika i skulptura pokloni bivšim Jugoslovenima. Nažalost, ni Zagreb ni Beograd nisu bili preterano zainteresovani za ovaj de facto spomenik Ivanovićevom tolerantnom jugoslovenstvu. Jugoslavija kakvu je priželjkivao Ivanović se nikada nije ostvarila, ali nikada nije ni dobila pravu šansu. Svi oni koji su poznavali Vaneta biće veoma tužni zbog njegove smrti. Prijatelji će ga se sećati kao izuzetno šarmantne, velikodušne i tolerantne osobe i osetiće se počastvovanim što su ga poznavali i što su pripadali njegovoj ‘mini manjini’.

Ivan Stevan Ivanović, sportista, brodovlasnik, politički aktivista, diplomata, pisac i dobrotvor: rođen u Osijeku, Austro-Ugarska, 9. juna 1913; oženjen sa Džun Fišer (June Fisher), s kojom je imao dva sina i ćerku; umro u Londonu, 4. aprila 1999.

Dr Dejan Đokić je docent za modernu i savremenu istoriju na Goldsmiths College Univerziteta u Londonu. Autor je, između ostalih radova, knjige Elusive Compromise: A History of Interwar Yugoslavia (2007).

Peščanik.net, 04.04.2009.