Homer

Homer (grč. Omēros, Homeros) je bio grčki epski pisac (8. vek pre nove ere). Sa izuzetkom nekolicine helenističkih filologa, Homera je čitava antika smatrala autorom najstarijih tekstova grčke književnosti, epova Ilijada i Odiseja. Iz brojnih poznih biografija nemoguće je izvući pouzdano istorijsko jezgro; moderna kritika na osnovu arheoloških, kulturnih i jezičkih naznaka sa visokim stepenom slaganja datuje epove u drugu polovinu 8. veka. pre nove ere pre Hrista: Ilijada oko 750. godine, Odiseja oko 725. S obzirom na to da u pesmama preovlađuje jonski dijalekt, pretpostavlja se da je Homer poreklom iz Jonije; u spekulacijama o njegovom rodnom mestu, Smirna u Maloj Aziji i obližnje ostrvo Hidž uživaju izvesnu prednost.

Sumnje u istoričnost Homerove ličnosti i njegovog autorstva dve pesme pojavile su se u 17. veku. veka (Fransoa d'Obinjak), a ojačao u KSVIII. veka (Giambattista Vico, Ignjat Đurđević), kada je kulminirala u delu Fridriha Avgusta Volfa (Uvod u Homera – Prolegomena ad Homerum, 1795). Od tada je homerska filologija uvučena u žestoku raspravu o tzv analitičari, koji su negirali mogućnost da je bilo koji od epova delo jednog autora, i unitaristi, koji su branili jedinstveno autorstvo Ilijade i Odiseje, ili su pretpostavljali posebnog autora za svaki ep. Tridesetih godina prošlog veka, otkriće američkog filologa Milmana Parija o usmenom značaju Homerove poezije donelo je novo svetlo u ovu raspravu, koja je dala ubedljive odgovore na neke zamerke analitičara, poput ponavljanja delova stihova, celih stihova ili fragmenata.

Po svemu sudeći, Homer je bio jedan od aida koji je, poput južnoslovenskih guslara koje je proučavao Pari, gradio svoj repertoar uzimajući pesme starijih pevača. Njegova inovacija je morala biti u tome što je umesto pesama uobičajene dužine, namenjenih za jednokratno izvođenje, uspeo da stvori priče koje su zaokupljale pažnju slušalaca i kada su se izvodile u nastavcima (izvođenje Ilijade traje oko dvadesetak). sati - četiri ili pet dugih večeri). Istovremeno, kao i svi usmeni pesnici, spajao je pamćenje i improvizaciju: oblikovao je ono što je čuo od drugih pevača koristeći stečenu zalihu formula, tipičnih scena ili tema.

Nastale na pragu grčke i ukupne evropske književnosti, Ilijada i Odiseja su svakako najčitaniji nesveti tekstovi zapadne civilizacije. Ali njihov ogroman uticaj nije samo posledica hronološkog prioriteta, već i jedinstvene estetske vrednosti. Grci su u njima videli nedostižna književna dela, ali i izvor najrazličitijih znanja: mitoloških, teoloških, etičkih, lingvističkih, istorijskih, geografskih, prirodnonaučnih, pa su im dodelili centralno mesto u sistemu nastave.

Rimska književnost počinje prevođenjem Odiseje, a do samog kraja paganske antike Homer je u njoj najtrajnije obeležje. Na Zapadu je srednjovekovnu recepciju Homera ometala jezička barijera, a u ranom modernom periodu uticajni pesnici, poput Skaligera, pretpostavljali su mu Vergilija. Homer je ponovo otkriven kao kanonski autor u 18. veku. veka, pre svega u Engleskoj (Aleksandar Pope, Robert Vud) i Nemačkoj (Gotold Efraim Lesing, Johan Gotfrid Herder, Johan Volfgang Gete, Fridrih Šiler, Johan Joakim Vinkelman). Kod Hrvata je Ilijadu na latinskom pevao Dubrovčanin Rajmund Kunić (1776), Odiseju njegov mlađi savremenik i sugrađanin Bernard Zamanja (1777), a obe na hrvatskom Tomo Maretić (1882–83).